Op 12 maart werd de kunstmarkt op zijn kop gezet door de recordverkoop bij Christie's van het digitale kunstwerk van Beeple getiteld 'Everydays: The First 5000 Days'. Het werk ging onder de hamer voor een indrukwekkende 69 miljoen dollar. Daardoor kwamen NFT's (Non-Fungible Tokens) plots wereldwijd in de kijker te staan. Vandaag doen ze ook hun intrede in de muziekindustrie. NFT's zijn cryptomunten. In tegenstelling tot Bitcoins, die vervangbaar en uitwisselbaar ('fungibel') zijn omdat ze aan een monetaire waarde zijn gekoppeld, hebben NFT's een eigen waarde. Er zijn dus geen twee identieke NFT's. Het zijn cryptografische, virtuele tokens op een blockchain met unieke identificatiecodes en metadata (auteur, handtekening, datum, type, ...) die hen van elkaar onderscheiden. Sommigen zien deze evolutie als een nieuwe goudmijn voor artiesten, anderen zijn minder overtuigd dat ze een revolutie in de muziekbranche kunnen teweegbrengen zonder de gebreken ervan te kopiëren. Hoe het ook zij, NFT's en blockchain zijn technologische ontwikkelingen die de toekomst van de muziekindustrie lijken te kunnen veranderen. Als dat niet nu al het geval is...

1. Welke toepassingen hebben NFT's in de muziek en vanwaar de hype?

Volgens een studie van Nonfungible.com en Atelier BNP Paribas - een dochteronderneming van de bankgroep die innovatieve domeinen onderzoekt - bereikten de transacties op deze markt 250 miljoen dollar in 2020, tegenover 63 miljoen in 2019. In februari bracht de veiling van een album van de Amerikaanse DJ 3LAU (de eerste albumverkoop in de vorm van NFT) 11,7 miljoen dollar op bij 33 kopers. Sindsdien hebben muzikanten als Kings of Leon en Grimes voor meer dan 25 miljoen dollar aan NFT's verkocht. De rockband Kings of Leon verkocht in maart 2021 zijn album als een NFT: het werd geleverd met digitaal artwork, een fysiek exemplaar van een limited edition vinylplaat én een volledige digitale download van het album. Daar voegden ze nog 6 'golden tickets' aan toe - opnieuw in de vorm van NFT's - die recht gaven op 4 zitplaatsen op de eerste rij bij een van hun concerten. 

Mike Shinoda van de band Linkin Park verkocht dan weer een teaser van 37 seconden van een onuitgebracht nummer met een kleine animatie voor 30.000 dollar. NFT's krijgen dus steeds meer belangstelling van een groeiend aantal spelers in de muziekindustrie, die onder dit nieuwe format muzieknummers, videoclips, verzamelobjecten of tickets voor shows verhandelen.
Op de NFT-markt concurreren veel verkoop-, aankoop- en uitwisselingsplatforms, zoals OpenSea, Foundation, Zora, Rarible, Nifty Gateway, Bondly. Maar sommige ervan richten zich specifiek op de muziekniche, zoals Audius en Catalog. Catalog werkt een beetje als een platenmaatschappij. Audius is een streamingplatform op blockchain dat werkt zoals Spotify, waarmee het de concurrentie wil aangaan. Volgens Roneil Rumburg, de CEO van Audius, hebben al meer dan 100.000 artiesten hun tracks online gezet en maken maandelijks meer dan vier miljoen mensen gebruik van het platform.

Het idee achter het project is dat het huidige inkomstenmodel van de muziekindustrie niet werkt, aangezien slechts 12% van de inkomsten naar de artiesten zelf gaat. Het platform wil een oplossing zijn om het bestaande systeem te ontmantelen en opnieuw in evenwicht te brengen ten voordele van de artiesten.

Hoe valt de recente hype rond NFT's te verklaren en wat veranderen ze eigenlijk? Zij die de mogelijkheden van NFT's aftasten, hebben vaak de gebreken van de traditionele markt aan den lijve ondervonden. Veel artiesten zijn geïnteresseerd in dit nieuwe economische model omdat ze zich van de bestaande structuren willen losmaken. Zeker is dat NFT's vraagtekens zetten bij het economische concept van schaarste, dat door de alomtegenwoordigheid van het internet passé lijkt te zijn. In onze
virtuele wereld is waarde steeds meer vervangbaar en inwisselbaar. Waarde is verwaterd en onstabieler geworden, en zowel artiesten als gebruikers hebben behoefte aan exclusiviteit. NFT's bieden exclusiviteit en creëren een volledig nieuw online waardesysteem dat 'digitale schaarste' garandeert.

2. Welke mogelijkheden bieden NFT's de muziekindustrie?

- Tussenpersoon uitschakelen en de industrie democratiseren
NFT's zouden het voordeel hebben dat ze een aantal tussenpersonen tussen de artiest en zijn publiek elimineren, wat zowel de verkoop als het vergoedingsproces vergemakkelijkt. Veel artiesten kiezen namelijk voor NFT's als tegenreactie tegen de tekortkomingen van de markt. Muzikanten krijgen gemiddeld slechts 12% van alle winst uit de verkoop of streaming van hun muziek. De rest gaat vooral naar bedrijven die als tussenpersoon optreden, zoals platenmaatschappijen of streamingplatforms.
Ook het publiek zou baat hebben bij de nieuwe technologie. Josh Katz is eigenaar en oprichter van YellowHeart, het platform dat de rockgroep Kings of Leon gebruikte om hun album te verkopen. Katz vertelde het Franse persbureau AFP dat de hype 'bewijst dat fans op zoek zijn naar andere manieren om in contact te komen met hun favoriete artiesten'. In de muziekindustrie kunnen uiteenlopende zaken worden verhandeld in de vorm van een NFT, waardoor fans toegang krijgen tot een uitgebreide waaier aan content: nummers, muziekvideo's, verzamelobjecten of tickets voor evenementen. Zo is de Schotse artiest Lewis Capaldi van plan NFT-tokens uit te brengen die gekoppeld zijn aan verzamelkaarten die kunnen worden geruild. Hetzelfde type dat nu al populair is in de sportwereld. Aan sommige kopers zou hij ook bepaalde privileges, zoals tickets voor shows, toekennen.

Door de tussenpersonen uit te schakelen zou de muziekindustrie volgens sommigen een pak democratischer worden. Hoe? Het publiek zou rechtstreeks toegang krijgen tot meer content én het zou de industrie toegankelijk maken voor opkomende artiesten die geen deal kunnen - of willen - sluiten met de grote labels en platenmaatschappijen.

- Meer transparantie in een ondoorzichtige waardeketen
De democratisering die door NFT's op gang zou worden gebracht, zou ook een duwtje in de rug krijgen door de grotere transparantie van het systeem. In een rapport uit 2015 getiteld 'Rethink Music' schrijft het Berklee Institute of Creative Entrepreneurship dat 'bedragen vaak aan de verkeerde ontvanger worden uitbetaald' en dat 'een aanzienlijk deel van de auteursrechten in andermans zakken terechtkomt, in een soort zwarte doos' waarin de ware eigenaars niet kunnen
worden geïdentificeerd. Bovendien zijn specifieke details van sommige contracten gedekt door geheimhoudingsovereenkomsten, waardoor artiesten of producenten niet weten wie de betalingen uitvoert. Philippe Astor, die onderzoek doet naar de impact van nieuwe technologieën op de muziekindustrie, vindt dat 'het gebrek aan transparantie in de financiële stromen van nieuwe
toepassingen (streaming, downloads, ...)' groot is. NFT's zouden hiervoor een oplossing bieden: dankzij een beter beheer en een betere verdeling van de rechten en betalingen zouden artiesten eindelijk weer controle krijgen over hun muziek, met bijvoorbeeld de mogelijkheid om een gepersonaliseerd tarief vast te leggen voor de streaming van hun nummers. Daarnaast zouden ze ook slimme contracten kunnen creëren die automatisch en in real time royalty's toewijzen en uitbetalen of de artiest een royaltytarief toekennen voor elke toekomstige 'secundaire verkoop' van NFT's.

- Een transparante en veilige databank voor auteursrechten
Alle informatie over de auteursrechten of het copyright van een muziekstuk zou kunnen worden opgeslagen op de blockchain, via een cryptografische hash die niet kan worden omzeild. Bovendien kunnen de metagegevens van elk muziekstuk de gebruiksvoorwaarden en de contactgegevens van de rechthebbenden bevatten. Zo wordt het gemakkelijker om hen te contacteren en een licentie voor het gebruik ervan te verkrijgen. Door gegevens over de auteursrechten op de blockchain vast te leggen zou volgens Philippe Astor een grote wereldwijde databank kunnen worden aangelegd van auteursrechten voor de muziekindustrie. Verschillende pogingen in die richting zijn tot nu toe mislukt. Bijvoorbeeld het initiatief Global Repertoire Database van de Europese Commissie waaraan grote uitgevers (zoals EMI), webspelers (zoals Apple) en uitgeversverenigingen (zoals het Franse Sacem) deelnamen. In het geval van blockchain zou het gaan om een gedistribueerde database (voornamelijk privé) waarin geauthenticeerde maatschappijen voor collectief auteursrechtenbeheer informatie over de rechthebbenden kunnen zetten. Die databank zou door iedereen kunnen worden ingekeken, maar enkel bepaalde spelers uit de sector zouden schrijfrechten hebben. 

- De betaling van auteursrechten automatiseren en personaliseren
De betaling van auteursrechten verloopt vaak traag, zowel voor de opname als voor het componeren van geluid en nummers. In een tijdperk waarin muzieknummers met één muisklik toegankelijk zijn, is dat mechanisme achterhaald. Het blockchainmechanisme waarop NFT's zijn gebaseerd, zou een oplossing kunnen bieden voor dit probleem. Het maakt namelijk gebruik van slimme contracten: programma's die automatisch vooraf bepaalde betalingsvoorwaarden uitvoeren. Met slimme contracten zouden auteursrechten (bijna) instant kunnen worden uitbetaald aan de rechthebbenden, volgens vooraf bepaalde voorwaarden. Bovendien zou een artiest zelf kunnen beslissen over het gebruik van zijn muziek door vooraf, in de voorwaarden van het slimme contract,
de licenties rond zijn werk vast te leggen. Tot slot zouden de inkomsten uit streaming of downloads van een nummer, in plaats van via tussenpersonen, automatisch en volgens een vooraf bepaalde verdeelsleutel kunnen worden verdeeld onder de verschillende eigenaars. Zo lanceerde Ditto Music 'Bluebox', een suite van op blockchain gebaseerde tools waarmee artiesten nu een percentage van hun muziekrechten kunnen verkopen. Bluebox gebruikt blockchain om de gedeeltelijke of volledige eigendom van opgenomen muziek en/of auteursrechten vast te leggen. De auteursrechten worden dan overeenkomstig daarmee uitbetaald. Mensen die een aandeel in een nummer bezitten, zullen natuurlijk sneller geneigd zijn het te promoten en zullen als ambassadeurs optreden voor de artiest.

3. Wat zijn de beperkingen?

- Wordt de muzieksector écht democratischer dankzij NFT's en blockchain?
Ondanks de overtuiging van sommigen dat NFT's de muzieksector zullen democratiseren, moeten we die opvatting toch wat nuanceren. Wat we merken is dat artiesten die nu al een goede zichtbaarheid hebben snel grote bedragen kunnen ophalen met het NFT-veilingmodel. Maar jonge artiesten die pas beginnen zijn nog altijd aangewezen op labels om hen een zichtbaarheid te geven die ze anders niet zouden hebben (behalve in enkele zeldzame gevallen).

Maar ook voor het publiek lijken NFT's antidemocratisch en werken ze ongelijkheid in de hand. Alleen de rijksten kunnen NFT's kopen. Zij kunnen zich de prijzen veroorloven wanneer de bedragen de pan uitswingen door schaarste. Zo worden veel gebruikers uitgesloten. De New Yorkse kunstadviseur Fanny Lakoubav merkt daarnaast op dat "de grootste spelers op de markt ondernemers in tech en finance zijn, voorlopers op het gebied van cryptomunten." Vaak gaat het dus om ondernemers, niet om fans van de artiest in kwestie. Ze zien NFT's dan ook meer als een investering die hopelijk veel zal opbrengen en niet als een manier om de muziekindustrie nieuw leven in te blazen of hun favoriete artiesten te steunen. Daarmee staan we heel ver af van Josh Kats zijn ideaal dat NFT's voor een rechtstreekse link met de fans zouden zorgen.

- Welke rechten en voor wie?
Een van de voordelen van NFT's is volgens sommigen dat ze de muziekindustrie transparanter maken, de rechten eerlijker verdelen en ervoor zorgen dat de artiesten sneller en beter worden betaald. Maar ook die vaststelling lijkt voorbarig. Maxime Thibault, hoofd Innovatie en Ecologische Transitie bij het Franse Centre National de la Musique (CNM), beaamt dit aan AFP: 'Er zijn positieve aspecten: je kan je eigen projecten financieren, zelfs als je niet erg bekend bent, en je kan relaties onderhouden met je fans en superfans'. Maar hij ziet ook verschillende nadelen. 'De vraag is wie de ontvangen rechten zal innen: wie krijgt wat tussen de componist, de uitvoerder en de producent, vooral als de NFT's vervolgens worden doorverkocht?' Het lovenswaardige doel van meer transparantie lijkt hier niet op te gaan. Schrijfster Emily Gonneau van het boek 'L'Artiste, le Numérique et la Musique' gaat nog verder en wijst op het gebrek aan omkadering van de recente technologie. Dat zou namelijk tot misbruik kunnen leiden: 'Als deze technologie artiesten een duwtje in de rug geeft, des te beter. Maar als er geen enkele houvast of garantie is, lopen artiesten het risico hun morele rechten te verliezen. Iedereen kan zichzelf een artiest noemen en eender wat samplen met NFT's,' benadrukt ze nog. Ze waarschuwt bovendien voor de verleiding van 'speculatie door mensen die niets te maken hebben met het werk, noch met de artiest, en die toegang hebben tot die technologie. Dan zitten we met een soort goudkoorts in het Wilde Westen waar geen regels of wetten gelden.'

- Alarmerend op het vlak van ecologie
Volgens Maxime Thibault zouden de alarmerende gevolgen van NFT's voor het milieu hun brede verspreiding in de weg kunnen staan. In de 21ste eeuw hebben we steeds meer aandacht voor milieuproblemen en onze ecologische voetafdruk: 'Blockchaintechnologie verslindt enorme hoeveelheden energie. Zo verbruikt Ethereum (een miningnetwerk voor cryptomunten) volgens sommige schattingen evenveel energie als pakweg Ecuador.' Transacties op de Ethereum-markt,
waarop de tokens zijn gebaseerd, vereisen krachtige computers en genereren enorme hoeveelheden broeikasgassen.

Dat we pas in 2020 weer over NFT's beginnen te praten, terwijl ze al sinds 2015-2016 bestaan, is geen toeval. Sommige artiesten proberen op die manier het gebrek aan inkomsten tijdens de opeenvolgende lockdowns en sluitingen van concertzalen te compenseren. Ondanks de vele kansen die ze bieden, hebben NFT's en hun toepassing in de muziekindustrie momenteel ook hun beperkingen. De angst bestaat dat NFT's, in plaats van een revolutie in de sector teweeg te brengen, uiteindelijk het gebrekkige model zullen kopiëren waarvan men zich in eerste instantie wou losmaken.

Wel stellen we vast dat het in Frankrijk vooralsnog niet zo snel loopt als in de Verenigde Staten. Maar de ontwikkeling, de diversificatie en de toepassing van NFT's in de brede branche van muziek en cultuur zijn ongetwijfeld zaken om in de gaten te houden.

Margherita Incerti
Stagiaire ENS